Bir Filozofun Penceresinden: Sosyal Tesisler Ücretli mi?
Felsefenin en temel çağrısı, sorgulamaktır. Platon’un mağarasından çıkarken gördüğü ışık, yalnızca “gerçek”i değil, aynı zamanda “hakikat uğruna sormayı” temsil eder. Günümüz toplumunda bu sorgulama, gündelik hayatın küçük ayrıntılarında bile karşımıza çıkar. Sosyal tesisler ücretli mi? sorusu da ilk bakışta ekonomik bir mesele gibi görünür; fakat derinlere indikçe, etik, epistemolojik ve ontolojik katmanlarıyla karşımıza çıkan çok boyutlu bir varlık sorusudur.
Etik Perspektiften: Adaletin Bedeli Var mı?
Etik felsefesi, “ne yapmalıyım?” sorusuna yanıt arar. Kamuya ait sosyal tesislerin ücretli olması, bu soruyu toplumsal adalet bağlamında yeniden gündeme taşır.
Bir yanda, tesislerin sürdürülebilirliği için alınan sembolik ücretler vardır; diğer yanda, herkesin eşit erişim hakkı. Peki, adalet ile erişilebilirlik arasında nerede durmalıyız?
Aristoteles’in “ölçülü adalet” ilkesi bize, her bireyin topluma katkısı oranında fayda görmesi gerektiğini söyler. Buna göre, sosyal tesislerden alınan ücret, adaletin bir aracı olabilir; çünkü bu katkı, ortak yaşamın devamını sağlar.
Ancak Kant’ın ahlak yasasına göre, insan hiçbir zaman bir araç değil, her zaman bir amaç olmalıdır. Bu durumda, kamuya ait bir tesisin kapısına fiyat etiketi asmak, insanı “yararlanıcı” yerine “müşteri” konumuna indirgemek değil midir?
Etik bir denge arayışı, bu noktada kaçınılmazdır: Sosyal tesisler, toplumun ortak ahlaki sözleşmesidir; ücret, bu sözleşmeyi desteklediği ölçüde meşrudur.
Epistemolojik Boyut: Bilginin ve Değerin Sınırları
Epistemoloji, bilginin doğasını sorgular; fakat burada karşımıza çıkan bilgi, yalnızca “ne kadar öderiz” bilgisi değildir. Daha derin bir soru vardır: “Bir hizmetin değeri nasıl bilinir?”
Sosyal tesisler, yalnızca somut bir hizmet değil, aynı zamanda sembolik bir bilgi alanıdır. Bir belediye sosyal tesisine girerken ödenen ücret, yalnızca fiziksel bir mekânın değil, aynı zamanda bir “kültürel deneyimin” de değeridir.
Fakat bu bilgi, nesnel midir? Yoksa toplumsal yapılar tarafından mı belirlenir?
Michel Foucault’nun “bilgi-iktidar” ilişkisi çerçevesinde bakarsak, ücret politikaları yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda bir iktidar aracıdır. Kimlerin erişebileceğini, kimlerin dışarıda kalacağını belirleyen bir sınır çizgisidir bu. Bilgi, güçle birleştiğinde değer kavramı da biçim değiştirir. O hâlde, sosyal tesislerin ücretli olup olmaması, aslında “kimin bilgiye ve deneyime ulaşabileceği”nin de bir göstergesidir.
Ontolojik Derinlik: Sosyal Tesislerin Varlık Anlamı
Ontoloji, varlığı sorgular. O hâlde şu soruyu sormalıyız: Sosyal tesisler “ne”dir?
Bir mekân mı, bir hizmet mi, yoksa toplumsal bir varlık biçimi mi?
Eğer sosyal tesisleri yalnızca ekonomik bir nesne olarak görürsek, onun varlığını “maddi” düzeyde sınırlarız. Fakat onu, insanın birlikte olma, paylaşma ve dayanışma potansiyelinin mekânı olarak düşünürsek, “varoluşsal” bir değerden söz ederiz.
Heidegger’in “varlık” anlayışıyla düşünürsek, sosyal tesisler yalnızca birer bina değil, “birlikte-olmanın mekânları”dır. Onların anlamı, duvarlarında değil, içlerinde kurulan ilişkilerde gizlidir.
Ücret bu anlamı daraltabilir; çünkü o, varlığı bir “meta”ya indirger. Fakat aynı zamanda tesisin yaşamasını sağlayarak bu varlığı sürdürür. Yani ücret, hem varlığın tehdidi hem de teminatıdır.
Toplumsal Düşünüş: Ortak Alan mı, Ortak Sorumluluk mu?
Kamuya ait bir sosyal tesisin sürdürülebilirliği, yalnızca devlete değil, topluma da bağlıdır. Bu anlamda ücret, bir tür “ortak sorumluluk bilinci”nin göstergesi olabilir.
Ancak bu sorumluluk, eşitsiz bir zeminde gerçekleştiğinde adalet duygusunu zedeler.
Sokrates’in “sorgulanmamış hayat yaşanmaya değmez” sözü burada yankılanır: Eğer bir sosyal tesisin ücretini öderken bile adalet, erişim ve eşitlik üzerine düşünmüyorsak; toplumsal yaşamın felsefi derinliğini kaybediyoruz demektir.
Düşünsel Sorular
– Bir kamusal hizmetin değeri, kim tarafından ve neye göre belirlenir?
– Adalet, bir hizmetin bedelinde mi, yoksa onun herkese açık olmasında mı gizlidir?
– Bir sosyal tesisin varlığı, insanın paylaşma isteğine mi yoksa ödeme gücüne mi dayanır?
– Ücret, özgürlüğü sınırlar mı yoksa sorumluluğu hatırlatır mı?
Sonuç: Değerin Bedeli ve Bedelsizliğin Değeri
Sosyal tesislerin ücretli olup olmaması meselesi, aslında “değer” kavramının yeniden yorumlanmasıdır. Etik olarak adaletin, epistemolojik olarak bilginin ve ontolojik olarak varlığın sınırlarında gezinen bir sorudur bu.
Belki de asıl mesele, ücretin varlığı değil; onun nasıl, kimin için ve hangi niyetle belirlendiğidir.
Çünkü bazen bir şeyin bedeli, onun değerini değil, anlamını eksiltir.
Ve belki de bazı alanlarda, en büyük zenginlik, hiçbir ücretin ödeyemeyeceği kadar derin bir “birlikte öğrenme” deneyimidir.