Sokakta Başlayan Bir Soru: Keçe Nasıl Yazılıyor?
İstanbul’da sabah işe giderken metrobüste ayakta duruyorum. Yanımda iki kişi fısıldaşarak konuşuyor; biri elindeki telefona bakıp “Keçe nasıl yazılıyor?” diye soruyor. Diğeri tereddüt ediyor, emin olamıyor. Basit gibi görünen bu soru, gün boyu aklımdan çıkmıyor. Çünkü ben bir sivil toplum kuruluşunda çalışıyorum ve biliyorum ki dil, sandığımızdan çok daha fazla insanı etkiliyor. Yazım kuralları sadece harflerden ibaret değil; kimlerin görünür, kimlerin “yanlış” sayıldığıyla da ilgili.
Doğru Yazımın Kendisi: Keçe
Önce temel bilgiyle başlayalım: “Keçe” kelimesi Türkçede “keçe” şeklinde, küçük harfle ve “ç” harfiyle yazılır. Ne eksik, ne fazla. Ama mesele sadece doğru yazımı bilmek değil. Mesele, bu bilginin kimin için erişilebilir olduğu.
Bir kelimenin doğru yazımını bilmek, çoğu zaman eğitimle, sınıfsal imkânlarla ve hatta toplumsal cinsiyetle bağlantılı. İşte tam bu noktada “keçe nasıl yazılıyor?” sorusu, gündelik hayatın içinden çıkıp toplumsal bir meseleye dönüşüyor.
Dil, Güç ve Görünürlük
İşyerinde öğle arasında çay içerken, temizlik görevlisi bir kadınla sohbet ediyorum. Bana kızının okulda yazım hataları yüzünden sık sık uyarı aldığını anlatıyor. “Evde yardımcı olamıyorum,” diyor, “ben de emin olamıyorum bazen.” O an şunu düşünüyorum: Dil bilgisi kuralları, herkese eşit davranıyor mu gerçekten?
Toplumsal Cinsiyet ve Dil
Kadınların, özellikle de bakım emeği yükü ağır olan kadınların, kendilerini geliştirecek zamana daha az sahip olduğunu görüyorum. Bir kelimenin doğru yazımı bile, bu eşitsizliğin küçük ama can yakıcı bir göstergesi olabiliyor. “Keçe nasıl yazılıyor?” sorusu, bir sınavda yanlış yapıldığında sadece puan kaybı değil; özgüven kaybı, geri çekilme ve sessizlik de yaratabiliyor.
Göç, Çeşitlilik ve Yazı Dili
Çalıştığım STK’da göçmenlerle sık sık bir araya geliyoruz. Türkçeyi sonradan öğrenen biri için “keçe” kelimesindeki “ç” harfi bile başlı başına bir engel. Latin alfabesine alışkın olmayanlar için bu harfler, günlük hayatta görünmez duvarlar örüyor.
Bir atölyede Suriyeli bir genç, elindeki notu bana uzatıyor ve utanarak soruyor: “Burada yanlış yazmış mıyım?” Kelime yine aynı: keçe. O an fark ediyorum ki yazım kuralları, dilin kapısında bekleyen birer bekçi gibi. Doğru yazan içeri giriyor, yanlış yazan dışarıda kalıyor hissi yaratıyor.
Sokakta Dilin Sınıfsal Yüzü
Otobüs durağında bir reklam afişi görüyorum. Büyük harflerle yazılmış kelimeler, düzgün bir Türkçe… Ama o afişteki dil, herkesin dili mi? Pazarda çalışan bir esnafın, bir zanaatkârın ya da bir ev işçisinin diliyle ne kadar örtüşüyor?
Keçe, Anadolu’da yüzyıllardır kullanılan bir malzeme. Çobanların, zanaatkârların, emekçilerin hayatında önemli bir yeri var. Ama kelimenin doğru yazımı, çoğu zaman bu insanların gündeminde değil. Onlar keçe yapıyor, satıyor, kullanıyor. Yazım kuralları ise daha çok masa başında üretiliyor.
Sosyal Adalet Perspektifinden Bakınca
Sosyal adalet dediğimiz şey, sadece büyük politik meseleler değil. Küçük gibi görünen ayrıntılarda da saklı. Bir kelimenin doğru yazımını bilmek, kamusal alanda söz alabilmenin ön koşulu hâline geldiğinde, bu bir eşitsizlik yaratıyor.
“Keçe nasıl yazılıyor?” sorusu, bir forumda dalga konusu olabiliyor, bir iş başvurusunda elenme sebebi olabiliyor. Dil, insanları birleştirdiği kadar ayırma potansiyeline de sahip.
Günlük Hayata Dönen Teori
Akşam eve dönerken vapurdayım. Martılar, çay bardakları, telefon ekranları… İnsanlar mesaj yazıyor, not alıyor, sosyal medyada paylaşımlar yapıyor. Herkes yazıyor. Ama herkes aynı güvenle yazamıyor.
Benim için “keçe nasıl yazılıyor?” sorusu artık sadece bir yazım kuralı değil. Bu soru; eğitim eşitsizliğini, toplumsal cinsiyet rollerini, göçmen olmanın getirdiği zorlukları ve sınıfsal farkları hatırlatıyor.
Son Bir Gözlem
Dil yaşayan bir şey. Sokakta, otobüste, işyerinde şekilleniyor. Yazım kuralları gerekli, evet. Ama onları mutlak doğrular gibi dayattığımızda, insanları dışarıda bırakabiliyoruz. Belki de yapmamız gereken, doğruyu öğretirken empatiyi unutmamak.
Keçe nasıl yazılıyor?
Evet, “keçe” diye yazılıyor.
Ama bu soruyu soran kişinin neden sorduğunu anlamadan verilen her cevap, eksik kalıyor.